మరుసటి రోజు పొద్దున్నే మేము 5 గంటలకల్లా అరుణగిరీశ్వరుడి దేవాలయంలో ఉన్నాము. ముందర రోజు అలిసి ఉన్నాము, పైగా దాదాపు 3 గంటలు క్యూలో నిలుచున్నా, మాకు దర్శనం బాగా జరగ లేదు. అధికారులని తిట్టుకునే బదులు, పొద్దున్నే దర్శనానికి వెళితే కొంత వెసులుబాటుగా ఉంటుందని అనుకుని వెళ్ళాము. శివుడు మాకు మరొక దర్శనం కూడా అనుగ్రహించాడు. ఆలయ ప్రాంగణంలో నవగ్రహ మంటపం ముందు ఒక ఆవు ఉన్నది. దాని చుట్టూ అప్పుడే చాలా మంది చేరి ఉన్నారు. అది ఆలయ గోశాలలో ఉండే ఆవు. గొప్పదనం ఏమిటంటే అది పూర్తిగా ఒకే రంగు - ఒక విధమైన ఆకుపచ్చ, గచ్చకాయ రంగు కలిసిన రంగులో ఉన్నది. అది కపిల గోవు. నేను ఇదివరలో కపిల గోవుల్ని చూసాను కానీ, ఈ రంగులో చూడలేదు. ఎంతో ఆనందం కలిగింది; పొద్దున్నే అంత మంచి దృశ్యం చూసి. ఒక పది రూపాయలు ఇస్తే ఆ ఆవుని కాసే అతను మనకి ఒక రెబ్బ మేత ఇస్తాడు. అది మనం ఆవుకి తినిపించ వచ్చు. మేము అలా చేసి ఆవుకి ప్రదక్షిణం చేసుకుని, దణ్ణం పెట్టుకున్నాము. అమెరికాలో ఉండే ఆవులు నిజమైన ఆవులు కావు. అవి (జెర్సీ ఆవులంటారే, అవి) గేదె జాతికి చెందినవి. A1 టైపు పాలు ఇస్తాయి. మన దేశవాళీ ఆవులు అసలైన ఆవులు. అవి A2 టైపు పాలిస్తాయి. ఇవి మంచి పాలు. పసి పిల్లలకి ఆరోగ్యవంతమైన పాలు. రుచి కూడా బాగుంటుంది. మేము అమెరికాలో ఎదో ఆవు పాలనుకుని జెర్సీ గేదె పాలే తాగుతూ తృప్తి పడుతున్నాము.

ఈ ఆలయం చాలా పురాతనమైనదని చెప్పచ్చు. చాలా పెద్ద గుడి. పెద్ద పెద్ద స్తంభాలతో పొడుగైన దార్లు ఉన్నాయి. ఆవరణలో కొన్ని గుళ్ళున్నాయి. మొదటి ప్రాకారానికి నాలుగు దిక్కులా నాలుగు గోపురాలున్నాయి. కింద ఫోటోలు చూస్తే మీకు బాగా అర్థం అవుతుంది. రెండో ప్రాకారంలో సుబ్రహ్మణ్యస్వామి ఆలయం, ప్రధాన ఆలయ భాగంగా విఘ్నేశ్వర ఆలయం ఉన్నాయి. ఇక్కడ కూడా విఘ్నేశ్వరుడు చాలా పెద్దగా ఉంటాడు. అర్చకుడు చెయ్యెత్తి అభిషేకం చేద్దామన్నా అందనంత ఎత్తుగా ఉన్నాడు. పొద్దున్న అప్పటికే చాలా మంది ఉన్నా, దర్శనం బాగా అయింది. అదే అవకాశమనుకుని మళ్ళీ వెనక్కి వెళ్లి ఇంకోసారి దర్శనం చేసుకున్నాము. స్వామి వారి క్యూ మొదట్లో పెద్ద యక్షిణి విగ్రహాలున్నాయి. చేతిలో కత్తితో రక్షణ వ్యవస్థ నడుపుతున్నట్లున్నాయి. దీనివల్ల నాకు తెలిసిందేమిటంటే ఇదివరలో రక్షణకి ఆడ, మగ అనే తేడా లేకుండా పనితనం ఉన్నవారినే ఎంచుకునేవారని. రక్షక భటులలో లింగ భేదం పాటించేవారు కాదని.

ఈ ఆలయం చోళులకంటే ముందుదని అన్నారు. చోళులు దీనిని బాగా అభివృద్ధి చేసారు. అంటే ఇప్పటికి 1300 ఏళ్ల కంటే పురాతనమైనది. ఎంత పురాతనమైనదో నేను కనిపెట్టలేక పోయాను. కృష్ణదేవరాయలు దీనిని బాగా పోషించినట్లు అక్కడ శిలా శాసనాలు ఉన్నాయి. నాయక రాజులు కూడా దీనిని బాగా అభివృద్ధి చేశారు. గుడి ద్వారం ఇరుపక్కలా గొప్ప ద్వారపాలకుల శిల్పాలు ఉన్నాయి. ఆలయంలో బ్రహ్మ, పార్వతి, వైష్ణవి, వారాహి శిల్పాలు కనబడతాయి. అక్కడ కూడా పూజలు జరుగుతున్నాయి. ఇక్కడ శివుణ్ణి విశేషంగా అర్చిస్తారు. మేము టికెట్టు కొన్నా, విశేష పూజ లభ్యం కాలేదు. ఎదో ఒకే సమయంలో చేస్తారట. కానీ శివుడి ముందుకు వెళ్ళేటప్పటికి ఇంతసేపు నిలుచున్న శ్రమ మర్చిపోతాం. చాలా బాగుంటుంది. ఆలయ ప్రధాన గోపురం 9 అంతస్తులతో 9 కలశాలతో చాలా అందంగా ఉంటుంది. ఇక్కడ గోపురానికి రంగులు వెయ్యలేదు. ఒక్క బూడిద రంగు మాత్రమే వేశారు. దాంతో ఒక అందం వచ్చింది. ధ్వజ స్తంభం బంగారు తాపడంతో ఉన్నది.

శివాలయాన్ని ఆనుకునే అమ్మవారి ఆలయం ఉన్నది. అమ్మవారి ఆలయం ముందు నీరాజనం మనమే వెలిగించుకోవచ్చు. నవగ్రహ మంటపం చాలా పెద్దది; పూర్తిగా తెరిచే ఉంటుంది, కానీ మొత్తం ఆలయం కప్పు కిందే ఉంటుంది. ఆలయం లోపలకి వెళితే కుడి, ఎడమవైపులు రెండువైపులా మెట్లుంటాయి. కుడివైపు వెళితే గర్భ గుడికి కొంత దగ్గిరగా వెళ్ళచ్చు. అమ్మవారి ఉత్సవ విగ్రహం ముందర, ధ్రువ విగ్రహం వెనకాల ఉంటాయి. అందమైన అమ్మవారు. తోపులాటలున్నా, భక్తిగా అమ్మవారికి దణ్ణం పెట్టుకుని బయటకు వచ్చాము.

నిన్న అనుకున్నట్లు 7.30 కల్లా రమణాశ్రమం చేరుకొని, అక్కడ మా గైడ్ ని కలిసి, కొండ ఎక్కడం మొదలు పెట్టాము. ఇది 2600 అడుగుల ఎత్తున్న కొండ.  దారి అంతా రాళ్లతోనే ఉంటుంది. ఈ కొండరాళ్ళని శాస్త్రీయంగా పరిశీలించారని, అవి అతి ప్రాచీనమైనవని, వాటి వయసు లెక్క కట్టడం సాధ్యం కాదని చెప్పారు. లింగోద్భవ కాలంలో బ్రహ్మ విష్ణులు జ్యోతిర్లింగం చివర్లు చూడడానికి పైకి, కిందకి వెళ్లగా చాతకాక వెనక్కి వచ్చిన కథ - నేను పూర్తిగా చెప్పట్లేదు - ఆ అగ్ని లింగమే ఈ కొండ అని చెప్పారు.