దశరధుని పుత్ర కామేష్టి అయిన పిమ్మట పాయసం రూపంలో వున్న యాగఫలాన్ని తన భార్యలకు పంచుతుండగా గాలికి ఎగురుతున్నమెతుకుని ఒక పక్షి తీసుకునివెళుతూ కిష్కింధలోని అంజనాద్రిపై అంజనాదేవి రుద్రుని పూజించి తీసుకుంటున్న ప్రసాదంలో పడవేసినదట. ఆవింధంగా అతడు రుద్రాంశతో వాయునందనుడిగా, కేసరి పుత్రునిగా పేరు గడించాడు. చిన్నప్పుడు అల్లరిగా తిరుగుతూ సూర్యుణ్ణి పండనుకొని పట్టుకోబోతే ఇంద్రుడు వజ్రాయుధంతో కొట్టినప్పుడు మూతి వొంకర పోయినదట. అతడి అల్లరి తో వేగి విసిగిపోయిన ఋషులు "నీకు నీ బలాన్నీ, శక్తుల్ని మరొకరు గుర్తుచేసే వరకు వాటి ఉనికినే మర్చిపోతావు" అని శపించారట. ఆసంగతి తెలిసిన జాంబవంతుడు సముద్రతీరాన్న సీతాన్వేషణకై కోతి మూకలో ఎవరు సముద్రము పై ఎగిరి లంకకు చేరుకోగలరని ప్రశ్న ఎదురైనప్పుడు అంతవరకూ వానర సైన్యములో సామాన్య వానరునిగా తిరుగుతూన్న హనుమంతుని పిలిచి హనుమంతుని శక్తి సామర్ధ్యాలు గుర్తుచేసి శాప విముక్తుడిని చేసి ఆ రామ కార్యానికి పురిగొల్పుతాడు. అసమాన శక్తి సామర్ధ్యాల ప్రదర్శనకు మార్గ దర్శకమయ్యాయి. కిష్కింధలో ఋష్యశృంగ పర్వతం వద్ద తనని అయోధ్య రాకుమారులకి పరిచయం చేసుకుంటూ హనుమంతుని పరిచయ వాక్యాలు (రంగనాథ రామాయణంలో వివరించిన హనుమంతుని సంభాషణ ప్రక్క పటం లో చూడవచ్చు) విన్న ఆకొద్ది మాటలతోనే శ్రీ రాముడంతటి వాడిని ఆకట్టుకున్న ఉదాత్త పండితుడు, జ్ఞాని. రాముడు హనుమంతుని మెచ్చుకుంటూ వాల్మీకి మాటల్లో లక్ష్మణునితో ఈవిధంగా అంటాడు..

అవిస్తరమసందిగ్ధం అవిలంబిత మద్రుతం|
ఉరఃస్తం కంఠగమ్ వాక్యం వర్తతే మధ్యమే స్వరే||

‘అతడి మాటలు వాచాలమైనవి అస్పష్టమైనవి కాక, వాటి ఉచ్చారణ మరీ వేగంగా గాని మరీ నెమ్మదిగాగాని కాక అవి అతడి హృదయంలోనుంచి మృదువుగా గొంతు బయటకు శబ్దపుష్టి గలిగి మంద్ర స్వరంతో వెలువడ్డాయి, చూడు, లక్ష్మణా!’

సంస్కారక్రమసంపన్నాం అద్రుతామవిలంబితాం|
ఉచ్చారయతి కల్యాణీమ్ వాచం హృదయహారిణీమ్||

అతడి ఉచ్చారణ సంస్కారవంతుడైన భాషితునివలె అద్భుతంగా సరైన రీతిలో వినువారి హృదయాలను దోచుకునే విధంగా ఉన్నది, సుమా!

అనయా చిత్రయా వాచా త్రిస్థానవ్యజ్ఞనస్థయా|
కాస్యనారాధ్యతే చిత్తం ఉద్యతా సేర రేరపి ||

‘కత్తి తీసిన బద్ధ శత్రువైనా బుద్ధిజనితమై హృదయార్భావమై కంఠోద్భాసితమైన అతడి పలుకులు విన్న పిమ్మట అనుకూలంగా స్పందించక ఎలా ఉండగలరు?’

ఏవం విధో యస్య దూతో న భవేత్పార్థివస్య తు
సిధ్యన్తి హి కథం తస్య కార్యాణాం గతయోఽనఘ||

‘ఎన్నడైనా యిటువంటి దూత ఉండగా ఆ రాజు దౌత్యం కృతకృర్త్యం కాకపోవునా’ -అంటాడు రాముడు హనుమంతుని మాట తీరుని మెచ్చుకుంటూ.

సీతాన్వేషణలో సముద్రాన్ని లంఘిస్తూ నడుమ అడ్డుపడ్డ సురస అను నాగ జనని నోరు తెరిచి మ్రింగడానికి సిద్ధమైనప్పుడు తన రూపాన్ని విపరీతంగా పెంచి, దానికి దీటుగా సురస నోటిని పెంచినప్పుడు, క్షణంలో అతి సూక్ష్మరూపం ధరించి ఆమె నోట్లో ప్రవేశించి ఆమె గుర్తించి నోరు మూసేలోగా బయటికి వచ్చేసి, తన తెలివితేటలతో ఆమె మెప్పుని పొంది 'నొప్పింపక తానొవ్వక' రామకార్య సిద్ధికై తన ఉద్యమం కొనసాగించాడు.

హనుమంతుడు లంకను చేరి, జానకిని జూసి, కుమ్మరి మొల్ల పద్యంలో -

‘కం. అంగన బొడగన నీ వియ
    మ్మంగను గడు జాలువాడ నంచును నాచే
    నుంగర మంపెను శ్రీ రఘు
    పుంగవు డిదె కొమ్మటంచు భూమిజ కిచ్చెన్.’

దానిని చూచి రాముని ఉంగళీకముగా గుర్తించి, దుఃఖితురాలైన జానకిని గాంచి లంకలో రావణణుని వద్ద బందీగా దీనావస్థలో ఉన్న వున్న సీతని హనుమంతుడు తన భుజాలమీద ఉంచుకుని తాను ఎలావచ్చాడో రాముని వద్దకు అల్లాగే సముద్రం పైన తీసుకువెళతానని సీతతో ఉత్సాహంపెంచి ధైర్యం చెప్పబోయినప్పుడు-

హనుమందూరమధ్వానమ్ కథం మాం వోఢుమిచ్ఛసి|
తదేవ ఖలు తే మన్యే కపిత్వం హరియూథప ||

'అది నీ మర్కట బుద్ధిని చూపించడమే అవుతుంది గాని, ఓ హనుమాన్, వానర యూధ ముఖ్యుడా, అంతదూరం నన్నెట్లా తీసుకెళ్లగలవు?' అని ఆమె సందేహాన్ని వెలిబుచ్చుతే హనుమంతు చెట్టుపైనుండి దిగి వచ్చి తన నిజ శరీరాన్ని

హరిః పర్వత సంకాశః తామ్ర వక్త్రో మహాబలః|
వజ్రదంష్ట్ర నఖో భీమో వైదేహీ మిదమబ్రవీత్ ||

పర్వతాకారుడు, మహాబలుడు, ఎర్రని రాగి వంటి ముఖము గలవాడు వజ్ర సమాన దంతములు, నఖములు గలవాడు నిప్పు కణికె వలె మెరుస్తున్నవాడు గా చూపించాడు.

హనుమాన్ విరాట్రూప దర్శనాన్ని తులసీదాస్ హనుమాన్ చాలీసా లో ఈ విధంగా వర్ణిస్తాడు..

సూక్ష్మరూప ధరి            భీమరూప ధరి
సియహిమ్ దిఖావా |     అసుర సంహారే|
వికటరూపధరి              రామచంద్రకే
లంక జరావా||              కాజ్ సంవారే||

వాల్మీకి శ్లోకాలలో

సపర్వత వనోద్దేశామ్ సాట్ట ప్రాకార తోరణామ్|
లంకామిమాం సనాథం వా నయితుం శక్తి రస్తి మే||

'నాకున్న శక్తితో లంక నంతా- పర్వతాలు, వనాలు, ప్రాకారాలతో ఆ దేశపు రాజుతో సహా- తీసుకెళ్లగలను.' అన్నప్పుడు, సీత బదులు గా "సముద్రంపై, భూమిపై ఆకాశ మార్గాన్న వెళుతూ రావణ సైన్యం కల్పించే వివిధ విపత్కర పరిస్థితులని ఎదుర్కోవాల్సి వస్తుంది, కదా? ఆ సమయాన్న నన్ను కాపాడే ప్రయత్నంలో నిన్ను నువ్వు కాపాడుకుంటూ రాక్షస శత్రువులని గెలిచి నన్ను రాముని వద్దకు చేర్చడం సాధ్యమేనా? పైగా, రావణుడు నన్ను వంచించి తీసుకువచ్చాడు దానికి శిక్షగా రాముడు రావణుణ్ణి ఓడించి తగిన విధంగా శిక్షించి తీసుకుని వెళ్లడమే న్యాయం" అంటుంది, జానకి. హనుమంతునికి దానిని అంగీకరించ తప్పలేదు.