తెలుగు కవిత్వంలో ఎన్నో ప్రక్రియలు పలకరిస్తుంటాయి.కొన్ని పులకరింపజేసి కాలానికి నిలిచేవైతే కొన్ని కనుమరుగయ్యేవీ ఉంటాయి. విశేషంగా ఇటీవల ఎన్నో ప్రక్రియలు వెల్లువెత్తుతున్నాయి.అందరిలోనూ కవిత్వం సృజించాలనే ఆశనూ, రాయగలమనే భరోసానూ కల్పిస్తున్నాయి. ప్రక్రియల ఆత్మను కవి గ్రహించి నవ్యతను చూపినపుడే అవి మన్నన పొందుతాయి.

ఈ ప్రక్రియలను మూడు విభాగాలుగా అనుకోవచ్చు.

1. అక్షరాలు, పాదాల(పంక్తులు) సంఖ్యలో మాత్రమే పరిమితులు కలిగినట్టివి.
   ఉదా: నానీలు, హైకూలు మొ. (ఇవి అందరికీ తెలిసినవే. ఇటీవల వచ్చే ప్రక్రియలను తర్వాతి నెలలలో చెప్పుకుందాం.)
2. మాత్ర, అంత్యప్రాస/ఆదిప్రాస నియమం కలిగినవి. ఇవి లయాత్మకంగా ఉండి పాడుకోవడానికి అనువుగా ఉంటాయి
   ఉదా: మణిపూసలు,ఇష్టపదులు మొ. ఇలా ఏ ప్రక్రియ గమనించినా అక్షరాలు/పదాల సంఖ్య లేదా శబ్దాలంకారములలో ఒకటైన అంత్య/ఆదిప్రాస నియమం లో ఇమిడిపోక తప్పదు.
3. ఇక ఈ నెల నేను మొదటగా పరిచయం చేయబోయేది, పై రెండిటికీ భిన్నమైనది. అదనంగా ముక్తపదగ్రస్తాలంకారాన్ని ఇముడ్చుకున్నట్టిది.
   ముక్త అంటే విడిచిన; పద అంటే పదాన్ని; గ్రస్త అంటే తిరిగి గ్రహించడం.
   అంటే ఏ పదంతో అయితే మొదటిపాదం ముగుస్తుందో అదే పదంతో రెండో పాదం మొదలవాలి. రెండో పాదంలో ముగిసే  పదంతో మూడో పాదం ప్రారంభమవాలి.

ఇది ఎంతో రమ్యతను కలిగుండి పాఠకులను శ్రోతలను కూడా రంజింపజేస్తుంది. ఇలా ముక్తపదగ్రస్తాలంకారాన్ని అంత్యప్రాస అలంకారాన్ని మాత్రా నియమంతో ఇమిడ్చి "సమ్మోహనాలు" అనే లఘుకవితా ప్రక్రియను రూపొందించారు శ్రీ నాగమోహన్ యెలిశాల. వీరు తెలంగాణ రాష్ట్రం ఖమ్మం జిల్లాలో తెలుగు లెక్చరర్ గా పనిచేస్తున్నారు. పేరుకు తగినట్లు ఇవి నిజంగా సమ్మోహనాలే. ప్రకటింపబడిన నెల వ్యవధిలోనే అద్భుతమైన స్పందనతో ఒక్కొక్కరిచే మూడు వందలపైగా సమ్మోహనాలు రాయించిన ప్రక్రియ.

"సాహిత్యంలో ఇలాంటి కవిత్వం నిలబడుతుంది. దీనిలో ప్రయోగం ఉంది, కవిత్వం ఉంది, మరలా మరలా చదివించే రమ్యత ఉంది" అని విమర్శకుల ప్రశంసలనందుకున్నది.

సమ్మోహనాల నియమాలు:

1. మూడు పాదాలు
2. మొదటి రెండు పాదాలకు అంత్య ప్రాస, పదేసి మాత్రలు (గురువు రెండు మాత్రలు,లఘువు ఒక మాత్ర)
3. మూడో పాదానికి అంత్యప్రాస లేదు
4. ముక్తపదగ్రస్త రీతి
5. మూడో పాదంలో 20 మాత్రలు. వాటిలో చివరి 5 మాత్రలు కవినామ ముద్ర ఉండాలి.

చూడడానికి కష్టం అనిపించినా ఉదాహరణలు పరిశీలిస్తే సులువు తెలుస్తుంది.  ఈ ప్రక్రియ ప్రత్యేకత ఏమిటంటే అన్ని అంశాలనూ రాయగల్గడం. రాయడం మొదలుపెడితే కలం ఆపడం కష్టం కూడా.

నేను ఈ ప్రక్రియలో 340పైగా రచించి వాటిలో 250 సమ్మోహనాలతో "తుషారికలు" అనే పుస్తకం వేశాను. ఈ ప్రక్రియలో వచ్చిన తొలి పుస్తకం ఇదే. ఇందులో క్షీరసాగర మథనం, శ్రీకృష్ణ తులాభారం, గజేంద్ర మోక్షం వంటి పౌరాణికాంశాలనూ, శ్రీశ్రీ, శంకరంబాడి వంటి ప్రముఖుల జీవన రేఖలనూ, సైనికులు, బాల కార్మికులు వంటి సామాజికాంశాలనూ, ఎంకి, రాధ వంటి ప్రేమమూర్తుల అంతరంగాలనూ.. ఇలా అనేక అంశాలను మేళవించాను.

కొన్ని సమ్మోహనాలు: